تاریخچه و معنی واژه یلدا در فرهنگ های لغت
شب یلدا یا شب چلّه یکی از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی است. در این جشن، طی شدن بلندترین شب سال و به دنبال آن بلندتر شدن طول روزها در نیم‌کرهٔ شمالی، که مصادف با انقلاب زمستانی است، گرامی داشته می‌شود. البته نام درست این شب، باید «چِلّه» باشد، زیرا برگزاری این جشن، یک آیین ایرانی‌است و « یلدا » یک واژهٔ بیگانه‌است، پس باید واژهٔ پارسی «چِلّه» را به‌کار ببریم، نه « یلدا »!
یلدا به زمان بین غروب آفتاب از ۳۰ آذر (آخرین روز پاییز) تا طلوع آفتاب در اول ماه دی (نخستین روز زمستان) گفته می‌شود. خانواده‌های ایرانی در شب یلدا ، معمولاً شامی فاخر و همچنین انواع میوه‌ها و رایج‌تر از همه هندوانه و انار را مهیا و دور هم سرو می‌کنند. پس از سرو تنقلات، شاهنامه‌خوانی، قصه‌گویی بزرگان خانواده برای دیگر اعضای فامیل و همچنین فال‌گیری با دیوان حافظ رایج است. «یلدا» برگرفته از واژهٔ سریانی ܝܠܕܐ به‌معنای زایش است
معنی لغت یلدا چیست؟
یلدا : اسم دخترانه-ترکیبی از واژه سُریانی-اَوِستایی
واژه یلدا در پیِ گذشت زمان ساخته شده است!
سُریانی: در زمان چیرگی اسکندر به ایران که مربوط به روزگارِ ساسانیان و اشکانیان می باشد!
اَوِستایی: زبان ایران باستان و مربوط به روزگارِ زرتشتیان!
یَل: واژه سُریانی-شجاع،دلیر،دلاوَر،پهلوان،یَل،گُرد،سالار،قهرمان-
بلند،طولانی،دور و دراز،دیرپا،دیرباز- بسیار، افزون، انبوه، سرشار، فراوان، گسترده، وَشناد
دا: واژه اَوِستایی-۱٫ دادن،بخشیدن،عطا کردن ۲٫ انجام دادن،ساختن،آفریدن،اختراع کردن
۳٫ گذاشتن،گُماشتن،منصوب کردن،رسالت! ۴٫ پشتیبانی،حمایت،یاری
۵٫ پاسداری،نگهبانی،محافظت ۶٫ عقل،خِرَد،اندیشه
۷٫ چاره،راه حل،نقشه،دوراندیشی،خِرَدمندی،هوشیاری،هوشمندی
معنی: شجاعت و دلاوری های بی شُمار انجام دادن،پهلوانی و رادمردی نشان دادن،قهرمان شدن-
بلند و طولانی بودن،به درازا کشیدن،دیرپا گذشتن،رسالتِ بی شُمار انجام دادن-بلندای شب،درازنای شب-
پشتوانه طولانی مدّت،یاریگر یِ وَشناد- جانپاسی طولانی مدّت،پاسداری فراوان-
دور اندیشی مَدید،هوشیاری دیرین-
جشن کُهَن،مهمانیِ دیرباز،دورِهمیِ دیرینه، شب نشینی خاطره انگیز-خُرّم روز-شبِ چلّه
(( گرچه در زبان لُری،معنی آن: مادرِ بزرگ،رویش و زایش قهرمان،زایش نور و روشنایی))
زادروز و زایش مِهر(میترا) که یکی از فرشتگان اهورامزدا (سَروَر دانایی،هستی بخش توانا) بود، همزمان با حضرت مسیح(ع) در این روز اتفاق افتاده است.
ایرانیان باستان،در شب اولِ زمستان که بلندترین شب سال هم هست؛ به یُمن آن فرشته والا،این مراسم کهن را، از ۱۴۰۰ سال قبل از میلاد مسیح(۶۰۰۰ سال پیش) در زمان داریوش یکم(داریوش بزرگ)؛ هر ساله برگزار می کردند و برای پیروزی مِهر(میترا) بر اهریمن تا خودِ صبح، دورِهمی می گرفتند.
در اساطیر یونان به آن (( ناتالیس اِنویکتوس “Natalis-Invictus” )) می گویند.
که به معنیِ: روزِ (( تولد مِهر(میترا) شکست ناپذیر و بی همتا )) است!
