آیا قحطی و گرسنگی نزدیک ظهور مربوط به جنگ روسیه و اوکراین واقعیت دارد؟

براساس انتشار گزارش‌های مستند بین المللی همانطور که کارشناسان اقتصادی پیش بینی می‌کردند قیمت گندم به بالاترین سطح خود از سال ۲۰۰۸ به دلیل نگرانی‌های فزاینده از کمبود این محصول استراتژیک جهانی رسیده است. این به دلیل آن است که جنگ روسیه و اوکراین بیش از ۲۵ درصد از صادرات این کالای اساسی و مورد نیاز مصرف جهانی را کاهش داده است.

به گزارش فائو، روسیه و اوکراین روی هم رفته تقریباً یک سوم صادرات جهانی گندم را تأمین می‌کنند و از زمان حمله روسیه به همسایه خود، صادرات گندم در بنادر دریای سیاه به کمترین حجم خود در طول ۱۰ سال گذشته رسیده و گاهاً در برخی از این بنادر صادرات گندم متوقف شده است و این یعنی شروع بحران گندم در جهان.

بحران کمبود گندم

بحران کمبود گندم در جهان موجب شده است تا کشورهای اروپایی که بیشترین وابستگی را به گندم روسیه و اوکراین داشته‌اند عملاً به سمت افزایش قیمت هفتگی کالاهای اساسی حرکت کنند به طوری که در برخی از کشورها قیمت مواد غذایی از زمان شروع جنگ روسیه علیه اوکراین به بیش از ۴۰ درصد رسیده است. این جنگ همچنین بنادر اصلی اوکراین را بسته و ارتباطات لجستیکی و حمل و نقل را قطع کرد که نشان می‌دهد ممکن است تا سال‌ها این وضعیت بحرانی ادامه داشته باشد.

با نگاهی به معاملات آتی گندم در بورس شیکاگو می‌توان دریافت قیمت گندم به بالاترین سطح خود در ۱۴ سال گذشته رسیده است به طوری که با ۶.۶ درصد افزایش قیمت هر بوشل (تقریباً ۴ کیلو) به ۱۲.۰۹ دلار رسید و همچنین انتظارات برای افزایش بیشتر قیمت نیز وجود دارد.

مؤسسات مطالعاتی بین المللی در آمریکا اعلام کرده‌اند در صورت بسته ماندن صادرات گندم از دریای سیاه، قیمت‌ها ممکن است در یک سناریوی (بسیار صعودی) به ۱۴ یا ۱۴.۵۰ دلار افزایش یابد و تا مدت‌های مدید این قیمت‌ها نزولی نشود.

از همه بدتر این است که کشور چین به عنوان یکی از تولیدکنندگان گندم و بزرگترین واردکنندگان گندم از هم اکنون اقدام به پیش خرید گندم کرده است این مسئله موجب می‌شود تا کمبود گندم در جهان به شدت به چشم آید و در این جنگ خرید هرکس بیشترین پول را پرداخت کند گندم راحت تری به دست می‌آورد.

خریداران چینی اخیراً به جز گندم حدود ۲۰ محموله سویای آمریکایی و حدود ۱۰ محموله ذرت را نیز رزرو کرده‌اند که این نشان می‌دهد غیر از گندم باید منتظر بحران در دیگر غلات نیز باشیم.

به گفته تجار جهانی این اقدام نمونه دیگری از تمرکز دولت چین بر تأمین منابع در زمان افزایش قیمت‌ها است. معاملات آتی ذرت در این هفته ۱۷ درصد افزایش یافته است و در مسیر رسیدن به بزرگترین سود هفتگی از سال ۲۰۰۸ قرار دارد.

آرژانتین نیز یکی از بزرگترین صادرکنندگان گندم در جهان، تا اوایل سال ۲۰۲۴ مکانیسمی را برای اطمینان عرضه به کارخانه‌های داخلی و حفظ قیمت‌های پایین داخلی برای کالاهای اساسی مانند آرد و ماکارونی تعیین کرده است که نشان می‌دهد این کشور نیز به دنبال حفظ منابع گندم و غلات خود است تا آنها را در داخل استفاده کند و دیگر چشم اندازی برای صادرات آن ندارد.

جوزف گلوبر، اقتصاددان ارشد سابق در وزارت کشاورزی ایالات متحده و کارشناس ارشد مؤسسه تحقیقات سیاست غذایی بین‌المللی، می‌گوید: «هم اکنون کشورهای مختلف که به گندم روسیه و اوکراین وابسته بودند به دنبال تأمین‌کنندگان دیگری هستند تا بتوانند حداقل از این بحران گندم کمی خارج شوند زیرا عمده این کشورها نمی‌توانند دیگر فشار تورم بر مواد غذایی را تحمل کنند.

کشوری مانند لبنان که کشوری فقیر محسوب می‌شود ۸۰ درصد از گندم خود را از اوکراین وارد می‌کرد همچنین کشورهای دیگری مانند سومالی، سوریه و لیبی نیز در این فهرست قرار دارند که با مشکلات عدیده تأمین گندم مواجه هستند.

جیمز سوانستون، اقتصاددان بازارهای نوظهور در کپیتال اکونومیکس، گفته است: «لبنان در حال حاضر با کاهش شدید واردات گندم رو به رو است و اوضاع در این کشور بدتر نیزخواهد شد زیرا کمتر کشوری حاضر است به آنها گندم بفروشد.

در ترکیه نیز شرایط همین گونه است، ترکیه بیش از ۶۰ درصد از واردات گندم خود را از روسیه تأمین می‌کرد حتی قبل از حمله روسیه به اوکراین، تورم در ترکیه به شدت روند فزاینده ای داشت واکنون نیز شرایط پیچیده‌تر شده است. کشوری که تورمش در ماه فوریه به بالاترین حد در ۲۰ سال گذشته بود اکنون شرایط بسیار بدتری را پیش رو دارد. اسماعیل کمال اوغلو، رئیس سابق هیئت دولتی غلات ترکیه گفته است: “جنگ فقط هزینه غذا را در ترکیه بالا خواهد برد.”

داود اوغلو افزود: «آنچه در اینجا مهم است این است که دریای سیاه مزیت لجستیکی و قیمتی را ارائه می‌دهد که با نبود گندم دیگ این دریا مزیتی برای ترکیه ندارد.

او گفت: “هزینه‌ها به شدت بالا خواهد رفت زیرا خرید از آمریکا و یا استرالیا ربطی به دریای سیاه ندارد.

وی ادامه داد: حتی اگر جنگ فردا به پایان برسد، فصل کاشت در اوکراین در واقع مختل شده است که بدون توجه به اینکه بحران روسیه و اوکراین به چه چیزی منجر خواهد شد، بر محصول ۲۰۲۲ تأثیر خواهد گذاشت بنابراین حد اقل تا پایان سال جاری بحران گندم گریبان گیر ترکیه است.

فائو همچنین در گزارشی ابراز نگرانی کرده است و معتقد است کمبود گندم به کشورهای فقیر آسیب می‌زند سازمان ملل متحد در سال گذشته حداقل ۱.۴ میلیون تن گندم و همچنین سایر غلات و مواد غذایی را برای توزیع در کشورهای فقیر خریداری کرد که ۷۰ درصد آن از اوکراین و روسیه بود. اما اکنون نمی‌توان این میزان گندم را وارد کرد.

عارف حسین، اقتصاددان ارشد در برنامه جهانی غذا سازمان ملل گفته است: “افزایش اخیر در قیمت غلات توانایی ما برای ارائه کمک محدود خواهد کرد. این یک شوک غیر ضروری با ابعاد عظیم است.”

آخرین باری که قیمت گندم به شدت نسبت به سالهای قبل بالا رفت مربوط به سال‌های ۲۰۰۷ و ۲۰۰۸ به دلیل کاهش شدید تولید در کشورهای پیشرو تولیدکننده مانند استرالیا و روسیه بود که نتیجه آن بحران‌های تأمین غذا در ۴۰ کشور جهان بود که از جمله آن درگیری در کشورهای خاورمیانه بود که با نام بهار عربی شهرت یافت.

هم اکنون کشورهایی همچون مصرف، تونس، لیبی، از منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا با مشکل کمبود گندم مواجه هستند در اروپا نیز اغلب کشورها با مشکل مواجه هستند تا جایی که حتی مردم لندن این روزها در صف گرفتن غذای یارانه‌ای و مجانی حضور دارند که این می‌تواند برای بقای سیاستمداران بسیار خطرناک باشد.

تحلیلگران معتقدند این مشکلی نیست که به این زودی حل شود. ذخایر گندم در همه جا به بدترین میزان رسیده است و شاید کشورهایی که پول داشته باشند بتوانند از این بحران عبور کنند، آن هم به شرط مصرف بهینه و درست.